همه آنچه باید درباره تسمه تایم و زنجیر تایم خودرو بدانید

تسمه تایم و زنجیر تایم

به منظور ایجاد یک زمان‌بندی مناسب برای باز شدن سوپاپ‌های یک پیشرانه احتراق داخلی و انجام گرفتن درست، هماهنگ و دقیق فرآیندهای مکش، تراکم، احتراق و تخلیه، از تسمه تایم یا زنجیر تایم استفاده می‌شود. به بیانی واضح‌تر، با توجه به اینکه حرکت پیستون‌ها و باز شدن سوپاپ‌ها برای ورود هوا و سوخت باید با یکدیگر در هماهنگی خاصی باشند، تسمه تایم یا زنجیر تایم میل سوپاپ و میل‌لنگ را به یکدیگر متصل کرده و ارتباط صحیح میان چرخش آن‌ها را برقرار می‌کند.

تفاوت تسمه تایم و زنجیر تایم

وظیفه اصلی تسمه تایم و زنجیر تایم یکسان بوده و تفاوت اساسی بین آن‌ها در طول عمر، جنس و محل نصبشان است. در حقیقت تسمه تایم از جنس لاستیک مسحتکم و تقویت شده بوده و زنجیر تایم از فلز ساخته شده است؛ تسمه تایم بیرون پیشرانه نصب می‌شود اما زنجیر تایم داخل پیشرانه قرار داشته و با توجه به جنس و تماس خود با اجزای دیگر، به روغن‌کاری احتیاج دارد و برای این منظور از روغن پیشرانه استفاده می‌کند. به صورت پیش فرض و تئوریک، عمر زنجیر تایم بیش‌تر از تسمه تایم بوده و بسیاری عمر زنجیر تایم را برابر با عمر پیشرانه می‌دانند؛ اما تسمه تایم یک قطعه کاملا مصرفی بوده و عمر پایینی دارد.

در پیشرانه‌های احتراق داخلی قدیمی از زنجیر تایم استفاده می‌شد، اما چون زنجیر تایم‌ها ذاتا لرزش و سر و صدای زیادی ایجاد می‌کردند، صنعت خودروسازی تقریبا از اواسط دهه ۱۹۶۰ میلادی به سمت استفاده از تسمه تایم تمایل پیدا کرد؛ اما با وجود پیشرفت فناوری ساخت زنجیر تایم و بهینه‌سازی‌های گسترده در عملکرد این قطعه (کاهش سر و صدا و لرزش از جمله مهم‌ترینِ این بهینه‌سازی‌ها هستند)، در چندین سال اخیر خودروسازان مختلفی در پیشرانه‌های تولیدی خود از زنجیر تایم استفاده کرده‌اند. گفتنی است که مشکلات و خرابی‌هایی که پاره شدن زنجیر تایم برای پیشرانه ایجاد می‌کند، به مراتب بیش‌تر و جدی‌تر از خرابی‌های تسمه تایم است.

تسمه سفت کن یا هرزگرد

همانطور که اشاره شد، تسمه تایم میل سوپاپ و میل‌لنگ را به یکدیگر متصل می‌کند، اما بین دو پولی میل‌لنگ و میل سوپاپ، پولی‌های واسطه‌ای به نام تسمه سفت کن یا هرزگرد نیز قرار دارند که تسمه از روی آن‌ها می‌چرخد. این قطعه که وظیفه تنظیم میزان سفت بودن تسمه و همچنین کنترل تنش و لرزش موجود در طول آن را برعهده دارد، معمولا عمری برابر با تسمه تایم داشته و توصیه می‌شود که همراه با تعویض این قطعه، هرزگرد نیز تعویض شود. گفتنی است که در مسیر زنجیر تایم نیز پولی‌های هرزگرد قرار دارند که عملکرد مطلوب آن‌ها مانند خود زنجیر تایم، وابستگی مستقیم به میزان، کیفیت و مرغوبیت روغن پیشرانه دارد. دقت کنید که معمولا زمان تعویض واترپمپ هم با تسمه تایم و هرزگرد یکسان است.

خرابی تسمه تایم و زنجیر تایم

با توجه به اینکه تسمه تایم وظیفه چرخاندن قطعات حیاتی پیشرانه یعنی میل‌لنگ و میل سوپاپ را بر عهده دارد، عملکرد مطلوب و صحت کارکرد آن، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این قطعه مصرفی است و باید پس از پیمایش معین و مدت زمان مشخصی تعویض شود، اما عوامل غیر طبیعی مختلفی می‌توانند باعث خرابی زودهنگام و غیرمنتظره تسمه تایم شوند؛ انواع خرابی، فرسودگی و یا پارگی این قطعه می‌تواند عوامل و علائم مختلفی داشته باشند که در زیر به شایع‌ترینِ آن‌ها اشاره می‌کنیم:

عوامل خرابی

• تنظیم نبودن

شل بودن یا تنظیم نبودن هرزگردها و خود تسمه یا زنجیر تایم، می‌تواند به سادگی موجب ترک خوردن، پاره شدن، کشیده شدن، ساییدگی، از جا در فتن و یا لرزش آن شود. گفتنی است که البته لرزش پیشرانه می‌تواند دلایل متعدد دیگری نیز داشته باشد که می‌توانید آن‌ها را در اینجا مشاهده کنید.

• هرزگردها

هر گونه خرابی بلبرینگ هرزگردها، باعث اختلال در روند چرخش این قطعه و نتیجتا چرخش نامطلوب تسمه تایم یا زنجیر تایم خواهد شد؛ این اتفاق می‌تواند موجب کشیده شدن و پارگی تسمه تایم شود. وجود کثیفی یا ذرات و اجزای تیز و خورنده روی سطح هرزگردها نیز باعث ایجاد فرسایش دنده‌ها و خرابی تسمه تایم می‌شود.

• سیالات

ریختن انواع سیالات خودرو از جمله روغن، گریس یا ضدیخ بر روی سطح تسمه تایم، می‌تواند باعث خورده و مستهلک شدن آن شود.

• دما

تغییرات دمایی شدید (دمای زیاد سرد یا زیاد گرم) می‌تواند تسمه تایم و زنجیر تایم را در معرض آسیب قرار داده و باعث خرابی آن‌ها شود. تحمل حداقل دما و حداکثر دمای بسیاری از تسمه تایم‌ها، به ترتیب در محدوده ۳۴ تا ۸۰ درجه سانتی‌گراد قرار دارد.

• فشار روغن پیشرانه 

همانطور که اشاره کردیم، زنجیر تایم داخل پیشرانه قرار داشته و همانند هرزگردهای خود به روغن‌کاری احتیاج دارد؛ اگر به هر علتی فشار روغن درون پیشرانه کاهش یابد، هرزگردها نیز عملکرد مطلوب خود را نخواهد داشت و می‌توانند باعث ایجاد صدمات و هزینه‌های گزاف تعمیر پیشرانه شود.

علائم و نتایج خرابی

• صداهای غیرمعمول

• روشن شدن چراغ چک موتور

• استارت سخت و احتراق ناقص

• دور موتور غیر طبیعی

• خرابی و شکستن پیستون‌ و کج شدن سوپاپ‌

• افزایش میزان دود خروجی از اگزوز

جلوگیری از مشکلات خرابی تسمه تایم و زنجیر تایم

مسلما شما هم شنیده‌اید که پیشگیری بهتر از درمان است و همانطور که دیدید این موضوع در مورد تسمه تایم و زنجیر تایم نیز صدق می‌کند؛ در حقیقت با توجه به هزینه‌های تعمیر گزافی که ممکن است در پی عدم تعویض به موقع یک تسمه تایم یا زنجیر تایم رخ دهد، اقدام منطقی این است که همواره به این قطعه توجه داشته باشید. تسمه تایم یک قطعه مصرفی بوده و زمان تعویض آن برای هر خودرو متفاوت است؛ لذا ایده‌آل‌ترین زمان برای تعویض آن در دفترچه اختصاصی خودرو شما ذکر شده است و باید بر اساس زمان‌بندی توصیه شده توسط کمپانی سازنده خودرو خود اقدام کنید. زمان مناسب تعویض تسمه تایم خودروهای مختلف معمولا بین ۴۰ تا ۱۶۰ هزار کیلومتر تعیین می‌شود، اما با توجه به اهمیت سلامت و صحت عملکرد این قطعه، توصیه می‌کنیم حتی‌الامکان در هر بار مراجعه خود به تعمیرگاه‌ها برای انجام سرویس‌های دوره‌ای، حتما بخواهید که وضعیت تسمه تایم نیز توسط مکانیک بازدید شود.

نویسنده:‌ رضا حسینی خانقاهی