دلیل لرزش موتور ماشین چیست و باید چه کار کنیم ؟

لرزش پیشرانه‌های درون سوز که از چرخش میل لنگ، حرکت پیستون‌ها و ارتعاشات بسیاری دیگر از اجزای آن به وجود می‌آید، تا حد مشخصی کاملا عادی و طبیعی است؛ اما زمانی که این لرزش از میزان مورد انتظار و طبیعی خود بیش‌تر شده و یا پیشرانه صداهای غیر معمول و نامطلوبی نیز داشته باشد، باید سریعا به سراغ تشخیص ایراد رخ داده و حل آن بروید؛ اما گاهی نیز ممکن است ایرادات دیگر بخش‌ها و قطعات فنی خودرو عامل ایجاد لرزش آن باشند که در ادامه به بررسی و تشریح اجمالی این ایرادات می‌پردازیم.

عوامل اصلی ایجاد لرزش غیر معمول پیشرانه خودرو



• هوای سرد

حتما شما هم طی دقایق ابتدایی کار کردن پیشرانه در صبح‌های سرد، متوجه وجود لرزش‌های بیش از حد معمول آن شده‌اید؛ باید بگوییم که این لرزش‌ها طبیعی بوده و پس از گذشت چند دقیقه از کارکرد پیشرانه و رسیدن آن به دمای کاری معمول، خود به خود برطرف خواهند شد.

• شمع‌ها

شمع‌های خراب و معیوب از شایع‌ترین دلایل لرزش پیشرانه خودرو هستند. این قطعه که جزو قطعات مصرفی خودرو محسوب می‌شود، در صورت داشتن ایرادات مذکور، باعث ایجاد احتراق ناقص در سیلندرها شده و نتیجتا مشکلات متعددی از‌ جمله لرزش پیشرانه را ایجاد خواهد کرد.

• سیستم سوخت رسانی 

خرابی، تنظیم نبودن، مسدود شدن یا جرم گرفتگی اجزای مختلف سیستم سوخت رسانی از جمله انژکتور، شیر برقی کنیستر، رگولاتور فشار سوخت، فیلتر سوخت و پمپ بنزین باعث بهم خودرن نسبت سوخت و هوای ورودی به سیلندرها برای احتراق و در نتیجه لرزش پیشرانه خواهد شد.

• کوئل‌ها

برای ایجاد جرقه شمع‌ها و احتراق در داخل سیلندر، نیاز به وجود برق است. اما وظیفه رساندن ولتاژ ۱۲ ولتی باتری‌های خودرو به میزان مناسب برای ایجاد احتراق، بر عهده کوئل‌ها است. این قطعه نیز جزو قطعات مصرفی خودرو بوده و هر گونه خرابی و یا عملکرد نامناسب آن باعث اختلال در روند احتراق و در نتیجه لرزش پیشرانه خواهد شد.

• وایرها

هر چند در بسیاری از خودروهای مدرن با هدف فراهم ساختن امکان احتراق بهینه‌تر وایرهای شمع حذف شده و کوئل‌ها مستقیما به سر شمع‌ها متصل می‌شوند، اما با این حال در کشور ما هنوز خودروهایی وجود دارند که در سیستم احتراق آن‌ها از وایر شمع استفاده می‌شود. وایرهای شمع نیز جزو قطعات مصرفی خودرو محسوب شده و ایراداتی مانند خوردگی، پارگی، پوسیدگی و یا مشکلات دیگر مربوط به آن‌ها نیز باعث اختلال در روند احتراق و در نهایت لرزش پیشرانه خواهد شد.

• دمپر یا لرزش‌گیر میل‌لنگ

برای جذب تنش‌های شدید ناشی از گشتاور وارد شده به میل‌لنگ پس از هر احتراق سیلندر، به انتهای آزاد آن قطعه‌ای به نام لرزش‌گیر یا دمپر میل‌لنگ متصل می‌شود. خرابی این قطعه که ممکن است بر اثر گذر زمان، تماس با سیالات مختلف خودرو و یا قرار گرفتن در شرایط آب و هوایی بسیار گرم یا بسیار سرد رخ دهد، یکی دیگر از دلایل شایع لرزش و ضربه زدن پیشرانه به شمار می‌رود.

• تسمه تایم 

تسمه تایم عملکرد دقیق و مناسب اجزای حیاتی و مهم پیشرانه را تضمین می‌کند و هر گونه خرابی، ضعف یا ایراد مربوط به آن، به راحتی می‌تواند سبب ایجاد لرزش و صداهای غیر معمول پیشرانه شود. توجه داشته باشید که در برخی از خودروها به جای تسمه تایم از زنجیر تایم استفاده شده است، که موارد فوق درباره آن نیز صدق می‌کند.

• شلنگ‌ها و اتصالات پیشرانه

فرسودگی، شل یا جدا شدن لوله‌ها و شلنگ‌های انتقال سوخت، هوا، کولنت، وکیوم (خلا) و دیگر اتصالات مختلف پیشرانه، می‌تواند باعث ایجاد لرزش‌های محسوسی در حین کارکرد درجا و حتی در سرعت‌های بالای آن شود.

• دسته موتورها

دسته موتورها وظیفه تحمل وزن مجموعه پیشرانه و جذب ارتعاشات وارد شده به آن در اثر تلاطم‌های سطح جاده را بر عهده داشته و به صورت طبیعی پس از مدتی نیاز به تعویض دارند. از دست دادن خاصیت ارتجاعی، کیفیت پایین و حتی نصب نامناسب از جمله ایرادات مربوط به دسته موتورها هستند که می‌توانند سبب لرزش پیشرانه شوند.

• فیلتر هوا

گرفتگی و کثیفی فیلتر هوا نیز مانع تنفس طبیعی و عامل کاهش اکسیژن وارد شده به منیفولد و سر سیلندرها خواهد بود. این اتفاق نیز عدم تامین نسبت سوخت و هوای کافی در سیلندرها و نهایتا لرزش پیشرانه را در پی خواهد داشت. بسیاری از مالکان توجه زیادی به فیلتر هوای خود ندارند و حتی بعضا آن را پس از هر دو بار سرویس روغن تعویض می‌کنند؛ این کار می‌تواند به مرور زمان صدمات زیادی به پیشرانه وارد کند.

• سوخت

سوخت با عدد اکتان پایین و یا دارای ناخالصی‌های مختلف، می‌تواند به سادگی باعث احتراق ناقص، ناک زدن و لرزش پیشرانه شود. اگر پیشرانه خودرو شما جزو پیشرانه‌های مدرن بوده و عدد تراکم بالایی دارد، ناچار هستید برای جلوگیری از این دسته اتفاقات از سوخت با کیفیت و با عدد اکتان بالا استفاده کنید. اگر مجبور به استفاده از بنزین با اکتان پایین هستید، حتما از مکمل‌های سوخت معتبر (اکتان بوستر) و شستشو دهنده‌های سیستم انژکتور استفاده کنید. بدیهی است حساسیت انجام این اقدامات برای پیشرانه‌های مجهز به سیستم‌های توربوشارژ و سوپرشارژ به مراتب بیش‌تر از سایر پیشرانه‌ها است.

• سرسیلندر

لرزش پیشرانه می‌تواند یکی از علائم تنظیم نبودن (به خصوص فیلرها) یا خرابی قسمت‌های مختلف سوپاپ‌ها و همچنین انواع ایرادات مربوط به میل سوپاپ (میل بادامک) باشد. در برخی مواقع نیز لرزش یا ریپ زدن پیشرانه می‌تواند یکی از نشانه‌های ترک خوردگی، تاب برداشتن و یا کربن گرفتگی سر سیلندر خودرو باشد. به منظور آب بندی کامل فضای بین سر سیلندر و بلوک سیلندر، از قطعه‌ای به نام واشر سرسیلندر استفاده می‌شود؛ اگر به هر علتی پیشرانه دچار افزایش دمای بیش از حد (overheat) شود، واشر سرسیلندر خواهد سوخت؛ در پی سوختن واشر سرسیلندر نیز آب (کولنت) و روغن پیشرانه نشت پیدا کرده و در شرایطی باعث ایجاد لرزش و ریپ زدن پیشرانه خواهند شد. شایان ذکر است که افزایش دمای بیش از حد (overheat) پیشرانه به خودی خود می‌تواند باعث ایجاد ضربه و لرزش‌ در پیشرانه شود.

• استپر موتور

مهم‌ترین وظایف این عملگر تنظیم هوای ورودی به موتور، تنظیم دور موتور آرام (ideal) و روشن نگه داشتن خودرو در این حالت است. خرابی، کثیفی یا تنظیم نبودن این عملگر که مستقیما از کامپیوتر خودرو دستور می‌گیرد، می‌تواند با علائم مختلفی از جمله لرزش پیشرانه همراه باشد.

• سنسور مپ (MAP)

این سنسور فشار هوای ورودی به منیفولد را تشخیص داده و اطلاعات آن را به کامپیوتر (ECU) خودرو می‌فرستد. کامپیوتر خودرو نیز بر اساس این اطلاعات نسبت سوخت و هوای مناسب احتراق را محاسبه و تعیین می‌کند. هر گونه خرابی این سنسور ارسال اطلاعات غلط به کامپیوتر و تعیین نسبت سوخت و هوای نامناسب را در پی خواهد داشت؛ نتیجه این اتفاقات نیز لرزش و ریپ زدن پیشرانه خواهد بود.

• سنسور مف (MAF)

این سنسور که بعد از محفظه فیلتر هوا (یا روی آن) و قبل از دریچه گاز نصب می‌شود، وظیفه اندازه‌گیری حجم هوای ورودی به دریچه گاز و منیفولد را بر عهده دارد. عملکرد نامناسب و خرابی این سنسور نیز می‌تواند علاوه بر افزایش مصرف سوخت، با ایجاد احتراق ناقص ناشی از هوای کم، لرزش و ضربه زدن پیشرانه را در پی داشته باشد.

• سنسور دمای کولنت (ECT یا CTS)

این سنسور که معمولا پشت ترموستات نصب می‌شود، وظیفه دارد تا به وسیله مقاومت‌های درون خود دمای کولنت (آب رادیاتور) را اندازه‌گیری کرده و آن را به کامپوتر (ECU) خودرو ارسال کند. کامپیوتر خودرو نیز به کمک این اطلاعات دور موتور را تنظیم و میزان مناسب سوخت و هوا در زمان استارت را نیز محاسبه می‌کند. ایراد این سنسور نیز منجر به ارسال اطلاعات غلط به کامپیوتر و کارکرد بد پیشرانه خواهد شد.

• سنسور دمای هوا (IAT یا ATS)

این سنسور که در حقیقت یک حرارت سنج است، به مانند سنسور دمای کولنت از طریق مقاومت‌های تعبیه شده در درون خود دمای هوای ورودی به منیفولد را اندازه‌گیری کرده و به کامپیوتر خودرو می‌فرستد. کامپوتر نیز طبق اطلاعات ارسالی این سنسور که معمولا در ورودی منیفولد هوا و یا دریچه گاز قرار می‌گیرد، میزان سوخت و هوای مناسب را محاسبه کرده و دستورات مورد نیاز را به انژکتورها می‌دهد.

• سنسور فشار روغن (فشنگی روغن)

همانطور که از نام آن پیدا است، سنسور فشار روغن وظیفه‌ی اندازه‌گیری فشار و میزان روغن پیشرانه را دارد. در صورت مغایرت فشار روغن با میزان استاندارد تعیین شده، چراغ روغن کیلومتر شمار به نشانه وجود ایراد مربوط به سیستم روغنکاری روشن خواهد شد. هر گونه ایراد این سنسور می‌تواند خود را با ایجاد لرزش و صداهای غیر معمول پیشرانه نشان دهد.

• سنسور اکسیژن (OS)

به طور خلاصه وظیفه این سنسور اندازه‌گیری غلضت اکسیژن موجود در یک سیال و ارسال آن به کامپیوتر است. اطلاعات ارسال شده از این قطعه مستقیما بر روی سیستم احتراق تاثیر داشته و عملکرد غیر صحیح آن در صورت خرابی، می‌تواند نتایجی از جمله لرزش پیشرانه یا ریپ آن، احتراق نامناسب، افزایش مصرف سوخت و برخی موارد دیگر را در پی داشته باشد. بد نیست اشاره کنیم که در خودروهای مدرن امروزی با هدف افزایش بهره‌وری پیشرانه، ممکن است از بیش از یک یا دو سنسور اکسیژن استفاده شود.

• سنسور موقعیت دریچه گاز (TPS)

این سنسور نیز با اندازه گیری میزان باز بودن دریچه گاز و ارسال آن به کامپیوتر، امکان محاسبه نسبت مناسب سوخت و هوای پیشرانه را فراهم می‌سازد. خرابی این سنسور که معمولا بر روی هوزینگ دریچه گاز بسته می‌شود، باعث ایجاد احتراق نامناسب و لرزش پیشرانه می‌شود.

• سنسور موقعیت میل‌ لنگ

این سنسور که معمولا کنار فلایویل نصب می‌شود، از طریق دندانه‌های روی این قطعه تعداد دور موتور و موقعیت لحظه‌ای میل لنگ را تشخیص داده و به کامپیوتر خودرو ارسال می‌کند. خرابی این قطعه اتفاق معمولی نیست اما در صورتی که رخ دهد، می‌تواند خود را با لرزش پیشرانه نیز نمایش دهد.

• سنسور موقعیت میل سوپاپ

هر گونه ایراد یا خرابی این سنسور که وظیفه کنترل عملکردهای مختلف مدار جرقه‌زنی و قطعاتی از جمله انژکتورها و کویل را بر عهده دارد، علائمی مانند احتراق نامناسب، افزایش مصرف سوخت و لرزش پیشرانه را در پی خواهد داشت.

• روغن موتور

نامرغوب و بی کیفیت بودن، کثیفی، کم بودن میزان و یا حتی استفاده از نوع نامناسب روغن موتور علاوه بر لرزش پیشرانه، در بلند مدت باعث وارد شدن صدمات زیاد به آن شده و هزینه‌های تعمیر گزافی به مالک تحمیل خواهد کرد. گفتنی است که فشار نامناسب روغن موتور که ممکن است در اثر ایراد پمپ روغن یا گرفتگی زیاد فیلتر روغن رخ دهد، نیز می‌تواند خود را با لرزش پیشرانه نمایان کند.

• دریچه گاز

هر گونه نشتی، کثیفی و یا گرفتگی داخل بدنه دریچه گاز، باعث اختلال در ورود هوای مورد نیاز احتراق به منیفولد شده و نتایجی از جمله ریپ زدن و لرزش خودرو را در پی خواهد داشت.

• قطعات کیت خودروهای دوگانه سوز

خرابی یا ایراد برخی از قطعات مخصوص سیستم دو گانه سوز، می‌توانند خود را با لرزش خودرو نشان دهند. تنظیم نبودن، خرابی، کثیفی و یا هر گونه ایراد در قطعاتی مانند شیر برقی سر مخزن، سنسورهای دمای آب و سنسور فشار گاز ورودی به رگولاتور، سنسورهای دما و فشار گاز، ادونسر (Timing Advancer)، سوزن‌ها و سیستم انژکتور گاز، فیلتر گاز، یخ زدگی داخل رگولاتور و یا برخی ایرادات دیگر از جمله دلایلی هستند که می‌توانند باعث لرزش خودروهای دوگانه سوز شوند.

• خرابی قطعات داخلی پیشرانه 

اگر از صحت سلامت دیگر اجزای مذکور خودرو مطمئن شدید اما باز هم پیشرانه شما علائمی مانند لرزش بیش از حد معمول و صداهای اضافه ممتد داشت، باید به ایراد قطعات حیاتی داخل پیشرانه شک کنید. به طور کلی انواع خرابی، لق شدگی، تنظیم نبودن، خم شدن، دفرمگی، ساییدگی و یا هر گونه ایراد مربوط به قطعاتی از جمله پیستون‌ها، رینگ پیستون‌ها، شاتون‌ها، یاتاقان‌ها، گژنپین‌ها و میل‌لنگ می‌توانند عامل ایجاد لرزش و صداهای مختلف پیشرانه باشند.

عوامل دیگر ایجاد لرزش خودرو



• فرمان

خرابی بوش‌های میل تعادل، خرابی موج‌گیرها، خرابی انواع سیبک‌ها، لق بودن ستون فرمان، بلبرینگ، بازوی پیتمن، بازوی درگ، ایراد پمپ هیدرولیک یا کم بودن روغن آن، شل بودن یا فرسودگی تسمه، وجود هوا یا هر گونه ناخالصی، نشتی و ایراد کیفی روغن هیدرولیک، باعث ایجاد لرزش و صداهای غیرعادی می‌شوند.

• جعبه دنده (گیربکس)

ایرادات سیستم گیربکس می‌توانند باعث لرزش خودرو هنگام شتاب‌گیری و آغار حرکت شوند. کثیفی و جرم‌ گرفتگی فیلتر گیربکس، از دست دادن خاصیت روانکاری و کاهش میزان روغن گیربکس، خرابی ماهک دسته دنده، خرابی شیر خنک کن روغن گیربکس اتوماتیک، خرابی سوپاپ‌های روغن، خرابی اتصالات و رام، فرسودگی صفحه کلاچ، خرابی دیسک کلاچ، تنظیم نبودن کلاچ، ایراد فلایویل، خرابی مبدل گشتاور گیربکس اتوماتیک، ایراد بلبرینگ‌ها و چرخ دنده‌های گیربکس از جمله مشکلات شایعی هستند که باعث صداهای غیر معمول، ضربه زدن و لرزش گیربکس می‌شوند. برای جلوگیری از مواجهه با این ایرادات، باید طبق دستورالعمل‌های نحوه صحیح استفاده از گیربکس خودرو خود و همچین جزئیات انجام سرویس‌های نگهداری آن عمل کنید.

• دیفرانسیل

انواع خرابی و ایراد چهار شاخ گاردان ( U joint)، چرخ دنده‌ها، دنده‌های هرزگرد سرپلوس (دیشلی)، بلبرینگ‌های هوزینگ، ساییدگی هوزینگ، لقی بیش از حد یا خوردگی کرانویل و پینیون، بلبرینگ پینیون، کمبود‌ روغن (واسکازین) و برخی مشکلات دیگر، می‌تواند باعث لرزش و ضربه دیفرانسیل شود. انحراف، خم شدگی و یا انواع دیگر خرابی میل گاردان‌ نیز از جمله دیگر دلایل لرزش و تکان خوردن خودرو است.

• محورها (اکسل)

وجود هر گونه خرابی در قطعات مختلف انواع محورهای متحرک (drive axle) و غیر متحرک (dead axle) مانند خم شدگی آن‌ها بر اثر حمل بار زیاد، می‌تواند با لرزش خودرو بروز پیدا کند. معمولا در اکسل‌ها قطعاتی مانند پلوس و مفصل CV (سر پلوس) به دلایلی مانند شتاب‌گیری سریع (لانچ)، پاره شدن گردگیر پلوس، رها کردن کلاچ با ضربه شدید و ناگهانی، بکسل غیراصولی، هل دادن خودرو برای روشن کردن آن، تعویض غیرصحیح دنده‌ها، چرخش درجا چرخ‌ها، حرکات نمایشی پرفشار (take off، burn out، spin، donute، drift و ...) و برخی عادات غلط رانندگی بیش‌تر از بقیه قطعات دچار خرابی می‌شوند.

• سیستم تعلیق

سیستم تعلیق وظیفه ایجاد شرایط تماس مناسب خودرو با سطح جاده در شرایط رانندگی مختلف را دارد. خرابی، فرسودگی، تنظیم نبودن، شکستگی یا هر گونه ایراد مربوط به قطعاتی مانند فنرها، کمک فنرها، استرات‌ها، طبق‌ها و بوش طبق‌ها می‌توانند خود را با ایجاد لرزش، عدم پایداری، عملکرد مناسب و سر و صداهای اضافه بروز دهند.

• چرخ‌ها

بالانس نبودن، انحراف از زوایای تعریف شده و تنظیم نبودن ناشی از ضربه خوردن در دست اندازها، تاب برداشتن یا ایرادات مختلف رینگ، خرابی و فرسودگی بلبرینگ و هرز یا لق شدن مهره‌های چرخ که به مرور زمان باعث تکان خوردن چرخ‌ها می‌شوند، نیز می‌تواند لرزش مداوم خودرو در حین حرکت را باعث شوند.

• لاستیک‌ها

لاستیک‌ها همواره به صورت مستقیم با سطح جاده در تماس هستند و هر گونه عملکرد نامناسب ناشی از خرابی، فرسودگی، بالانس نبودن، خشکی و کم شدن قطر عاج آن‌ها، می‌تواند باعث لرزش خودرو در حرکت شود. علاوه بر این‌ها، لاستیک‌های LRR یا (Low rolling resistance) که با کاهش نیروی پسار (drag) می‌توانند مصرف انرژی را کاهش دهند نیز ذاتا خشک‌تر از دیگر لاستیک‌ها بوده و دیگر عامل لرزش‌های بیش‌تر از حد طبیعی خودرو هستند؛ این لاستیک‌ها معمولا در خودروهای هیبریدی و برقی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

• ترمز

آلودگی و تمام شدن لقمه لنت، تاب برداشتن و عدم توازن محوری دیسک بر اثر قرار گرفتن تحت شرایط کاری و تغییرات دمای زیاد یا ناگهانی، خرابی کاسه چرخ و همچنین زنگ‌زدگی پیستون‌ها یا انواع خرابی کالیپر‌های ترمز نیز می‌توانند از جمله عوامل عدم تعادل و لرزش خودرو در هنگام ترمزگیری باشند.

• سیستم اگزوز

وظیفه اصلی سیستم اگزوز کاهش صدای پیشرانه است؛ سوراخ شدن، پوسیدگی، شکستگی، گرفتگی و باز یا شل شدن بست‌های اتصال قطعاتی مانند منبع اگزوز و کاتالیزور اگزوز می‌تواند به سادگی باعث ایجاد صدای زیاد و لرزش خودرو شود. خرابی سوپاپ‌های سیستم EGR که وظیفه کاهش سطح اکسید نیتروژن (NOx) خروجی از اگزوز را دارد نیز می‌تواند باعث بد کار کردن و لرزش پیشرانه شوند.

• شاسی 

اگر شاسی خودرو در اثر تصادف و یا ضربه‌های شدید دچار هر گونه آسیب شده و یا به هر دلیلی در حالت طبیعی خود نباشد، می‌تواند عامل لرزش خودرو در حین شود.

همانطور که دیدید دلایل احتمالی لرزش خودرو بسیار گسترده هستند و ما نیز در این مقاله به بررسی اجمالی آن‌ها پرداختیم؛ بدیهی است که باید هرگونه لرزش خودرو را جدی گرفته و برای تشخیص دقیق علت و رفع آن، هر چه زودتر به تعمیرگاه‌ها و یا مکانیک‌های متخصص مراجعه کنید.

نویسنده: رضا حسینی خانقاهی